ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 11، بهمن 1401 ، شماره پی در پی 81

تحلیل سفر قهرمان در شهریارنامه بر مبنای الگوی سفر قهرمان کمپبل

صفحه (67 - 79)
مژگان حسن‌پور ، ابوالقاسم قوام (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1401

چکیده

زمینه و هدف: سفرهای قهرمانی نماد عبور از دریای زندگی و غلبه بر مشکلات آن و دستیابی به کمال است. سفر همچنین نماد استحاله، مواجهه با آزمونهای دشوار و خطرناک، عبور از تاریکی به روشنایی، از مرگ به زندگی و مانند آنهاست. منظومۀ حماسی شهریارنامه از جمله منظومه هایی است که در آن قهرمان با سفری مخاطره آمیز و پرماجرا روبرو است. میتوان سفر شهریار را مطابق کهن‌الگوی سفر قهرمان در چند مرحله تحلیل کرد.

روش مطالعه: پژوهش حاضر مطالعه ای نظری است که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. محدودۀ مورد مطالعۀ این پژوهش منظومۀ حماسی-پهلوانی شهریارنامه به تصحیح رضا غفوری است که در بنیاد موقوفات ایرج افشار به چاپ رسیده است.

یافته ها: جوزف کمپبل با ارائۀ کهن‌الگوی سفر قهرمان در کتاب معروف خود، قهرمان هزارچهره، مراتب سفر قهرمان را در سه مرحلۀ جدایی، تشرّف، و بازگشت شرح داده است. سفر شهریار در این منظومه تقریباً هر سه مرحله ای را که کمپبل برای سفر قهرمان درنظر گرفته است، دربر میگیرد.

نتیجه گیری: شهریار به ندای درون پاسخ میدهد و راهی سفری دشوار میشود. طلسم عنبر در این منظومه نخستین آستان است که شهریار با کوشش و رنج فراوان سرانجام از آن عبور میکند. او در مرحلۀ دوم یعنی آیین تشرّف، وارد جادۀ آزمونها میشود و در نُه بیشه با دشواریهای فراوانی روبرو میشود و از آنجا پیروز بیرون می‌آید. در این منظومه دیدار شهریار با دلآرام نمودی از ملاقات او با خدابانوست و فرانک نمودی از زن در نقش وسوسه گر است که تلاش میکند شهریار را نابود کند. او در مرحلۀ سوم سفر درنهایت سخره دیو را در بند میکند و به ایران بازمیگردد و نوعی پیروزی برای خاندان خود به ارمغان می‌آورد. میتوان گفت بیشتر بخشهای سفر شهریار با الگوی کمپبل مطابقت دارد.

کلمات کلیدی
شهریارنامه , سفر قهرمان , جادّۀ آزمون , خدابانو

• شوالیه، ژان. وگربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. تهران: جیحون، ص334.
• قائمی، فرزاد. (1388). نقد اسطوره ای و کاربرد آن در تحلیل شاهنامۀ فردوسی. پایاننامۀ دکتری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• کمپبل، جوزف. (1394). قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. ویرایش ششم. مشهد: گل آفتاب، صص9،15،62،126،137.
• مختاری، عثمان. (1397). شهریارنامه. تصحیح رضا غفوری. ویرایش اول. تهران: بنیاد موقوفات ایرج افشار.
• نسامی، مریم. (1389). بررسی همانندی قهرمانان اساطیری. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی هنرهای تجسمی نقشمایه. (5) 3، صص 26-17.
• نصیری، جبار. (1395). بررسی نمود اسطورۀ قهرمان هزارچهره در حماسۀ برزونامه براساس نظریۀ جوزف کمپبل. ادب و هنر. (39) 19، صص 294-271.
• واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی. ویرایش دوم. تهران: سروش، ص224.
• Stookey, L. (1996). a critical companion, critical companions to popular contemporary writers. Green wood publishing group, p. 66.